Misschien wel de mooiste keukentuin ter wereld

Portret van een tuin brengt het vele werk in kaart dat eigenaar Daan van der Have en meester-hovenier Jan Freriks moeten verrichten om de misschien wel mooiste en oudste productietuin van ons land in optimale staat te houden. De Rotterdamse regisseur Rosie Stapel volgde de beide mannen vier seizoenen achtereen tijdens wat zich nog het best laat omschrijven als één langgerekte snoei- en plukbeurt op een terrein van anderhalve hectare.

In de 98 minuten die Stapel daarvoor in haar film neemt, leert de kijker versneld iets van het geduld opbrengen dat Van der Have en Freriks al vijftien jaar lang aan de dag leggen om bijvoorbeeld een berceau (ofwel loofgang) van peren tot volle wasdom en bloei te krijgen. Het kweken van leifruit tegen muren of druiven in antieke kassen vraagt al net zo veel uithoudingsvermogen en vooral kennis van zaken. Overgeleverde kennis welteverstaan, want kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen zijn op Dordwijk dus volstrekt uit den boze.

'Hebben we eigenlijk niets beters te doen?'

portret tuin binnenin Daan van der Have en Jan Freriks staan er in die terugkerende klussen op Dordwijk niet alleen voor. Ook 'tuinvrouw' Kate Shepherd en andere beginnende en gevorderde tuinlieden zijn er dagelijks aan de slag om te spitten, zaaien, wieden en oogsten.

Maar in Portret van een tuin richt Rosie Stapel zich nadrukkelijk op de toewijding en de precisie die haar twee hoofdpersonen aan de dag leggen om het 'goddelijke in de natuur', zoals Van der Have het de filosoof Spinoza nazegt, te ervaren.

Filosofie, ideologie en geloofsbelijdenissen dringen zich in de film overigens niet of nauwelijks op de voorgrond. De snoeischaar, de schop en alle daaraan gerelateerde handelingen regeren.

Stapel veronderstelt waarschijnlijk terecht dat liefhebbers van natuur – en zeker ook die van gezond, duurzaam geproduceerd en lekker eten – wel begrijpen waarvoor Van der Have en Freriks het allemaal doen als ze, met hun rug naar de camera en héél kort, even iets intiems over hun hartstocht voor het tuinieren prijsgeven:

Van der Have: 'Zouden we eigenlijk nu niet iets beters te doen kunnen hebben dan pruimen dunnen, Jan?'
Freriks, na een aanzienlijke stilte: 'Wat dan...?'
Van der Have, ook weer na een knap staaltje robuuste zwijgzaamheid: '...Precies'.
Meer mag je van oudere mannen die hun ziel moeten blootgeven allicht ook niet verwachten.

Jan Freriks, 85 jaar in de film and still going strong, is Achterhoeker. Een man van weinig woorden, maar een volhardende Mohikaan als het gaat om de kunst van de 'beredeneerde snoei' van fruit, zoals dat in vaktermen heet. Hij was als specialist in zijn ambacht aan de Universiteit Wageningen verbonden en schreef er ook diverse boeken over. In Portret van een tuin laat Freriks zich in de eerste plaats toch kennen als, zeg, de Adam van de Hof van Dordwijk. Er klinkt nog steeds verwondering, jubel en ontzag door in alles wat hij 'zo maar' uit de tuinbedden ziet opkomen. Zijn bijna Cruijffiaanse wijsheden over hoe je tegen het leven moet aankijken, doen in de film de rest.

Zestiger Daan van der Have is iemand die veel Rotterdammers van iets dichterbij kennen. Hij woonde en werkte tot halverwege de jaren negentig in onze stad. In hoog tempo verrijkte hij Rotterdam met café-restaurants als Dizzy, café Sjaan, Floor, Lux, Zochers, het Westerpaviljoen en Loos. Met Hans Loos en Dorine de Vos ontwikkelde hij Hotel New York tot het illustere stadsicoon dat het tegenwoordig is, waarna alle Rotterdamse bezittingen werden verkocht en het drietal in Dordrecht opnieuw begon. Met buitenplaats Dordwijk en het alom bekende Villa Augustus.

Lekker eten, daar ging en gaat het om

De Buik interviewde Daan van der Have aan de vooravond van de première van Portret van een tuin. Over de film die hij erover met Rosie Stapel maakte. En over de banden die hij nog steeds met Rotterdam heeft.

Jij bent een heel succesvol horeca-ondernemer annex restaurateur. Waar was het je om te doen toen je ineens je hart verloor aan tuinieren?

Daan van der Have: 'Om lekker eten, laat ik dat vooropstellen. Ik ben opgegroeid in een gezin waar lekker en goed werd gekookt. Mijn ouders hadden een heel grote moestuin en alles wat je als kind op je bord kreeg, was fantastisch. Dat ben ik op latere leeftijd nooit vergeten.

'Op Dordwijk zaten we twintig jaar terug vaak midden in onze tuin tussen de groentebedden te eten. Een ongelofelijke ervaring, nou nóg. Toen Hans Loos, Dorine de Vos en ik de kans kregen om in Dordrecht ook iets op het voormalige waterzuiveringsterrein te gaan, was mijn eerste gedachte: ik wil een tweede moestuin maar dan voor iedereen om van te genieten, joh, wat zou dat geweldig zijn! Pas in tweede instantie hebben we daar een restaurant en een hotel omheen bedacht.'

Hoe hebben de tuinen van Dordwijk en Villa Augustus jouw leven verder vormgegeven?

'Koken is in mijn vrije tijd heel erg belangrijk, altijd geweest. Aan de andere kant ben ik ondernemer. De tuin kwam daartussen. Landgoed Dordwijk was lange tijd compleet verwaarloosd, een ruïne waar de Staat en de gemeente Dordt zich ook geen raad mee wisten. Uiteindelijk hebben Hans Loos en ik het kunnen kopen en zijn we het in de authentieke staat gaan restaureren, inclusief de tuin.

'Dat leidde er onder andere toe dat ik heel lang alleen maar met tuinieren bezig wilde zijn. Totdat mijn vrouw een paar jaar geleden opmerkte dat ik zonder het één niet gelukkig zou zijn met het ander. Ondernemen én tuinieren. Ze had gelijk. Nu werk ik twee tot drie dagen per week met Jan en Kate in de tuin en ben ik de andere dagen druk met wat me verder nog te doen staat.' [Daan van der Have is naast restaurateur van Villa Augustus onder andere nog directeur van de Rotterdamse Watertaxi.]

In de film zeg je in een onbewaakt moment ook dat je tuin je levenslessen heeft bijgebracht.

'Ja, zoals het feit dat niet alles in cijfers valt uit te drukken. Ik heb me echt ooit wel afgevraagd wat de rentabiliteit is van iemand die voor 17 euro per uur in je tuin aan de slag is, terwijl de opbrengst daar niet tegenop weegt. Maar ik weet inmiddels ook dat dat niet de meetlat is waarlangs je alles kunt leggen. Arbeidsvreugde – om maar iets heel belangrijks te noemen – is dat niet waar alles of ten minste heel veel in het leven om draait? Net als Jan Freriks ken ik nachten en ochtenden waarop je je al weer ligt te verheugen op wat je straks in de tuin allemaal kunt gaan aanpakken.

'Daarnaast staat hoe je het in een tuin aanpakt ook op een andere manier symbool voor het leven. Of je nu kinderen krijgt of een bedrijf begint: het moet in de basis kloppen wat je opbouwt. Net als in een tuin. Wie niet over de goede grond beschikt en van begin af weet wat ie aan het doen is, krijgt uiteindelijk de deksel op zijn neus.'

Je oppert in Portret van een tuin ook heel even dat het wat jou betreft niet bij dit particuliere project hoeft te blijven.

'De tuinen van Dordwijk en Villa Augustus voeden alleen onszelf en ons eigen restaurantpubliek, maar is het niet voorstelbaar dat je op korte en langere termijn meer teeltcomplexen rondom een stad als Dordrecht creëert die de bevolking van groenten en fruit voorzien? Als je er dan ook in slaagt om er aantrekkelijke buitengebieden van te maken waar mensen graag doorheen fietsen of wandelen, sla je twee vliegen in één klap.'

Hoe concreet is dat plan intussen?

'De keer dat ik erover begon bij een wethouder van Dordt zei die 'Stuur effe een mailtje', haha. Maar als zich eenmaal een idee in mijn hoofd heeft vastgezet, laat het me niet meer los. Zo ben ik ook vanuit een café een hotel begonnen. Ik denk altijd na over wat je verder kunt doen om dingen in eigen hand te kunnen nemen, dwars tegen alle bestuurlijke patronen in. Rondom Dordrecht ligt een areaal van polders die het mogelijk zouden kunnen maken. Ik fiets vaak door de omgeving: nou ja, tjezus, het is echt wel te realiseren.'

Dordt, Dordt, Dordt - verlang je er dan helemaal niet meer naar om weer iets in Rotterdam te beginnen?

'Ik ben nog steeds een Rotterdammer in hart en nieren, maar zou er nooit meer een restaurant starten, die tijd ligt achter me. Déja-vu. Ik ben en blijf wel waanzinnig gefascineerd door wat er in Rotterdam allemaal speelt op het gebied van eten, stadslandbouw en ondernemen. Er is toch sprake van een heel nieuwe beweging, fantastisch. Als ik vanuit die hoek word benaderd, ben je bij mij aan het goede adres: alles wat ik heb geleerd, zal ik willen teruggeven.'

Foto's uit Portret van een tuin
De film wordt tijdens het IFFR tweemaal vertoond, vandaag en woensdag. Bij het online gaan van dit verhaal waren beide voorstellingen helaas al uitverkocht. Portret van een tuin is speciaal voor lezers van De Buik binnenkort nog wel te zien in Villa Augustus, we houden je op de hoogte.